Extreem weer toont kwetsbare foodsector

Vorig jaar was het warmste jaar ooit in Frankrijk en nu al belooft dit jaar meer van hetzelfde. Begin juni stond 68% van de grondwaterstanden in Frankrijk al te laag.
De situatie is niet veel anders in de rest van Zuid-Europa. Na een even verzengend jaar zoals Frankrijk dat kende in 2022, is er in Spanje tussen oktober en mei 28% minder regen gevallen dan verwacht.

In Italië is het ook heet en droog geweest, maar niet overal. In mei van dit jaar leidde uitzonderlijke regenval tot ernstige overstromingen in de regio Emilia-Romagna in het noorden van het land. En zo wordt Italië geteisterd door beide uiteinden van het extreme weerspectrum: onlangs beleefde het ook de ergste droogte in 70 jaar.

Het is onvermijdelijk dat extreem weer de voedingssector hard raakt. De overstromingen en droogtes in Zuid-Europa treffen eerst de telers, voordat lagere opbrengsten, leveringsproblemen en hogere prijzen de bedrijven in de rest van de toeleveringsketen treffen. De kans op betalingsachterstanden en faillissementen neemt hierdoor toe. In dit artikel beoordelen de experts van Atradius de situatie in elk van deze drie zwaar getroffen landen.

De huidige situatie Frankrijk
In Frankrijk is de graanproductie het zwaarst geraakt door het warme, droge weer, gevolgd door de productie van fruit en groenten. De veeteelt heeft te maken met lagere melkopbrengsten, omdat er minder gras staat op de uitgedroogde velden. Veel boeren hebben hun veeteeltactiviteiten helemaal opgeschort. Door de schaarste stegen de graanprijzen in 2022, maar deze hogere opbrengst werd tenietgedaan door de eveneens gestegen kosten van kunstmest en andere productiekosten. Duurder graan had op zijn beurt weer gevolgen voor veehouders. "Deze uitdagende klimaatomstandigheden beïnvloeden de grootte en de kwaliteit van gewassen, wat kan leiden tot knelpunten in de toeleveringsketen en hogere prijzen," zegt Axelle Martin, Risk Services Manager bij Atradius in Frankrijk.
 
Meer recentelijk heeft de Europese Commissie een steunpakket van 330 miljoen euro voorgesteld voor boeren in lidstaten die te maken hebben met extreme weersomstandigheden en hoge inputkosten. Frankrijk zou hieruit meer dan 53 miljoen euro moeten ontvangen, het op twee na hoogste totaalbedrag na Spanje en Italië. De nationale overheid erkende de uitdagingen waar de sector voor staat en bood in 2023 40 miljoen euro aan subsidies om investeringen te financieren om gewassen te beschermen tegen droogte en klimaatgevaren. Daarnaast waren er nog lokale subsidies. Maar door de subsidiedrempels vallen sommige boeren buiten de boot. Er zijn klimaatverzekeringen, maar door de hoge kosten sluiten maar weinig boeren een dergelijke verzekering af.
Dit alles betekent problemen voor de sector. "We verwachten in 2023 steeds meer betalingsachterstanden en faillissementen in de landbouw- en voedingssector als gevolg van deze moeilijke omstandigheden", zegt Martin. De voedingsindustrie in het algemeen werd in 2022 ook getroffen door stijgende grondstof-, transport- en energiekosten, wat leidde tot steeds meer faillissementen in de hele toeleveringsketen. Als reactie daarop stegen de voedselprijzen, maar grote producenten worden nu geconfronteerd met druk van de overheid om de kosten voor de consument te verlagen.

Italië
Italië is nog steeds aan het bijkomen van de recente overstroming. Er zijn nog geen precieze gegevens bekend over de gevolgen, maar die zullen waarschijnlijk ernstig zijn. De regio Emilia- Romagna is verantwoordelijk voor 28% van de Italiaanse suikerproductie en 13% van de tarweproductie. De regio is ook een belangrijke producent van aardappelen, fruit, druiven en peulvruchten.
De overstromingen zullen onvermijdelijk leiden tot hogere prijzen. De groothandelsprijzen voor fruit zijn al 23% hoger dan in 2022. Het Agri-Food Centre in Rome schat dat er de komende weken minder verschillende producten beschikbaar zullen zijn en dat de prijzen met 15% zullen stijgen ten opzichte van mei 2022. De Italiaanse staat heeft snel hulp geboden aan getroffen huishoudens en bedrijven. Het gaat onder meer om loonaanvullingen voor werknemers en het opschorten van de aflossing van leningen en hypotheken voor bedrijven. Italiaanse boeren zouden ook bijna 61 miljoen euro moeten ontvangen uit het geplande steunpakket van de EU. Die staatssteun werkt, voorlopig althans. "Het is nog vroeg, maar we zien geen toename van het aantal bedrijven dat opdrachten niet kan uitvoeren of betalingen niet kan doen," zegt Nicoletta Toldo, Senior Underwriter by Atradius in Italië. "In het verleden hebben vergelijkbare eenmalige gebeurtenissen, zoals aardbevingen, niet geleid tot een significante toename van het aantal insolventies. Staatssteun is in dit opzicht cruciaal."

Spanje
In Spanje, net als elders, was 2022 een moeilijk jaar voor de voedingssector, zelfs vóór de recente droogte die leidde tot het opdrogen van stuwmeren en waterbeperkingen in het hele land. Prijsstijgingen van kunstmest, pesticiden en energie tastten de marges al aan en maakten boeren kwetsbaar. Zowel de veeteelt als de akkerbouw zijn getroffen door de droogte, waarbij de zonnebloem-, amandel- en olijfteelt het zwaarst zijn getroffen. De Spaanse overheid heeft steun verleend in de vorm van 636 miljoen euro aan directe steun, verdeeld over de veehouderij, akkerbouw en bijenteelt. Er zijn ook een aantal belastingverlagingen goedgekeurd. Spaanse boeren zouden meer dan 81 miljoen euro moeten ontvangen uit het steunpakket van de EU. De vraag is of dat genoeg zal zijn. Er worden bevoorradingsproblemen en prijsstijgingen verwacht. Insolventies zullen waarschijnlijk volgen. "Betalingsachterstanden en vervolgens faillissementen van getroffen bedrijven kunnen niet worden uitgesloten,” zegt Beatriz Cainzos, Coordinator Grote Afnemers in de voedingsindustrie voor Atradius in Spanje. "Het zal dan waarschijnlijk gaan om bedrijven met een zwakke financiële structuur, in het bijzonder kleinere en minder gediversifieerde bedrijven."

Blik op de toekomst: veerkracht van essentieel belang
Waren deze weerincidenten eenmalig of zijn ze het nieuwe normaal? Het lijdt weinig twijfel dat overstromingen, droogtes en andere extreme weersomstandigheden vaker zullen voorkomen in een wereld die steeds warmer wordt. Wat eraan gedaan kan worden? Er zijn al verschillende maatregelen voorgesteld, van diversificatie naar meer droogtebestendige gewassen tot het ontwikkelen van efficiëntere wateropvang- en irrigatiesystemen. Het probleem, zegt Martin, is geld. "Voor deze veranderingen zijn investeringen en financiering nodig. Om die aan te trekken, moeten deze maatregelen garanderen dat ze winstgevendheid zijn. Dat is moeilijk in zulke onzekere tijden." Lokale oplossingen moeten voldoen aan lokale behoeften. In Italië zegt Toldo dat lekkende waterleidingen een groot probleem zijn, waarbij 42,2% van het water verloren gaat voordat het de kranen bereikt. Er gaan ook stemmen op om meer neerslag op te vangen, want hoewel de neerslagpatronen zijn veranderd, is de totale neerslag niet significant afgenomen. Wat overstromingen betreft, is er duidelijk behoefte aan een veerkrachtigere omgeving. "Veel hectaren grond in Emilia-Romagna zijn de afgelopen jaren bedekt met betonnen platen voor nieuwbouw. De regio is hierdoor kwetsbaarder geworden voor overstromingen, omdat overtollig regenwater niet door de aarde kan worden geabsorbeerd," zegt Toldo. "Het creëren van overstromingsbestendigheid is een potentieel investeringsgebied." Spanje investeert in ontziltingsinstallaties op zonne-energie om het watertekort te verminderen en in de in 2021 aangenomen wet inzake klimaatverandering en energietransitie krijgt waterbeheer prioriteit.

Zullen deze maatregelen genoeg zijn? Op dit moment is dat onmogelijk te zeggen. Maar recente gebeurtenissen hebben aangetoond dat de agrifoodindustrie in Zuid-Europa behoefte heeft aan een samenhangende strategie voor extreme weersomstandigheden die enerzijds de onvermijdelijkheid van klimaatgerelateerde uitdagingen accepteert en anderzijds veerkracht creëert met het oog op verandering. Daarvoor zijn aanzienlijke investeringen nodig.

Situatie in Nederland
Uiteraard heeft de klimaatverandering ook gevolgen voor de agrisector in Nederland. In directe zin kan de opbrengst van gewassen geraakt worden door zachte winters en hete zomers, met meer droogte of uitzonderlijk veel regen, en andere extreme weersomstandigheden zoals hagel en zware stormen. De opbrengst kan ook indirect geraakt worden, doordat door hogere temperaturen nieuwe ziekten en insecten- en schimmelplagen kunnen ontstaan. Hoewel klimaatverandering in algemene zin zal leiden tot een slechtere oogst, zijn er ook segmenten die kunnen profiteren. “Denk hierbij aan de wijnbouw in Nederland, of aan lagere energierekeningen in de glastuinbouw, doordat de kassen ’s winters minder verwarmd hoeven te worden. Of aan een verandering in het concurrentiepatroon, waarbij de productie zich door de moeilijkere omstandigheden in Zuid- Europa, verplaatst naar noordelijke gebieden,” zegt Edwin Kuhlman, Hoofd Underwriting bij Atradius Nederland. De klimaatverandering is een probleem dat in de toekomst naar verwachting grote impact zal gaan hebben op de Nederlandse agrifood bedrijven. “Op kortere termijn zijn de discussies omtrent stikstof en CO2-uitstoot echter veel urgenter voor de sector,” besluit Kuhlman.

Bron: Atradius